Ledger Staking Sözlüğü

Dünyanın ikinci en önemli blok zinciri Ethereum’un yakın zamanda hisse ispatı konsensüs mekanizmasına geçişi, staking’e olan ilgiyi tazeledi. Makaleye buradan erişebilirsiniz.

Staking, kripto alanına özel olan, son derece popüler bir seçenektir. Staking, kripto para sahiplerinin bir Hisse İspatı (PoS) veya Yetkilendirilmiş Hisse İspatı (DPoS) ağının güvenli hâle getirilmesi sürecinde yer almalarına olanak verir. Bunu yaparken de boşta duran coin’leriyle potansiyel bir şekilde pasif gelir elde etmelerini sağlar.

Bununla birlikte, staking ile ilgili ifade ve jargonlar çoğunlukla tekniktir ve bu da yeni kişilerin erişimini zorlaştırabilmektedir.

Bu sözlük ile Ledger Academy, bu alanda kullanılan önemli terimleri sunup açıklayarak staking’in gizemini ortadan kaldırıyor ve bir adım öne geçmenizi sağlıyor. Bilgi seviyeniz ne olursa olsun bu alanda kullanılan önemli terimleri size sunuyor.

Staking Sözlüğünüz

Hisse İspatı (PoS)

Hisse İspatı (PoS), blok zincirine yeni işlem bloklarını ekleme kurallarını tanımlayan bir algoritmadır. “Mutabakat”a varma şekline göre tanımlanır. Ağ node’larının, yeni bir bilgi blokunun zincire eklenebilecek kadar doğru olduğuna karar vermesi mekanizmasına dayanır.

Örneğin Bitcoin, konsensüs mekanizması olarak iş ispatını (PoW) kullanır. POW mekanizmasında yeni bir blok, sadece bu blokun hash değeri ağ tarafından otomatik olarak belirlenen hedef değerin altındaysa eklenir. Bir madencinin bu değeri tesadüfen bulabilmesi için trilyonlarca kez tahminde bulunması gerekir. Bunu ilk keşfeden şanslı madenci, blokunu blok zincirine ekleme fırsatını yakalar. Bu sistem hakkında daha fazla bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Öte yandan bir hisse ispatı ağı, stake edilmiş kriptolar aracılığıyla kendini güvenli hâle getirir. Her doğrulayıcı node’unun, konsensüse katılabilmek için ağdaki ETH’den oluşan bir teminat depozitosunu “kilitlemiş” olması gerekir. Bunun yapılması ağın güvende kalmasını sağlar çünkü bu kripto, söz konusu node’ların, yeni blokları doğrularken düzgün bir şekilde davranmaya zorlanması için kullanılır (aşağıdaki slashing bölümünde bu konu hakkında daha fazla bilgi vereceğiz).

Bunun işleyişine dair tüm ayrıntıları, farklı staking türleri hakkındaki bu makaleden okuyabilirsiniz.

İş ispatı blok zincirlerine kıyasla hisse ispatı, ana kaynağı olarak güç (ve pahalı donanım) yerine stake edilmiş kriptolardan faydalandığı için, genellikle işlemlerin gerçekleştirilmesi için daha az enerji kullanır.

Bunun, gelişim sürecini henüz tamamlamamış, yeni bir sistem olduğu da kabul edilmelidir. Dolayısıyla güvenlik etkinliği ve zayıf noktaları dâhil olmak üzere hisse ispatının tam potansiyelinin düzgün bir şekilde anlaşılması için henüz erken.

Doğrulayıcı Node’u

Doğrulayıcı, blok zincirinin konsensüsüne katılan, hisse ispatı ağındaki bir tür node’dur. Doğrulayıcılar blok zincirinin güvenliğinde çok önemli bir rol oynar. Kalıcı olarak blok zincirine eklenmeden önce tüm yeni işlem bloklarının geçerli ve doğru olduğundan emin olmakla sorumludurlar. Bu ortak geçmişi kullanarak, her doğrulayıcı node’u blok zincirinin aynı kopyasına sahiptir. Doğrulayıcı node’ları, yeni işlem bloklarının ana zincire eklenmek üzere oylanmasından önce geçerli olup olmadığını teyit etmek için kendi aralarında iletişim kurar.

Bir doğrulayıcı node’u, geçersiz bir işlem veya blok algılarsa bunu reddeder ve reddetme işlemini ağ ile paylaşır.

Doğrulayıcıların, bir doğrulayıcı node’u olabilmek için bazen minimum tutarda bir yerel kripto para birimi yatırması/stake etmesi gerekir. Doğrulayıcılar, gelen blokları doğrulamaları karşılığında ağdan yerel coin cinsinden ödüller alır.

Ledger, favori Hisse İspatı ağınızı güvence altına almanın ve Ledger doğrulayıcı node’larında staking APY’ları elde etmenin sorunsuz bir yolunu sunmak için Figment staking çözümü ile iş birliği kurmuştur.

Yetkilendirilmiş Hisse İspatı

Yetkilendirilmiş hisse ispatı, hisse ispatı konsensüs mekanizmasının bir çeşididir. Burada ağın kullanıcıları, onların adına yeni blokları doğrulayacak bir doğrulayıcıya (bu sistemde “yetkili” veya bazen “tanık” olarak bilinir) oylama hakkı atayabilir.

Her yeni blok doğrulandığında havuza katkıda bulunan kullanıcılar, yetkisi devredilen coin’lerle orantılı olarak ödülden pay alır ve yetkili de bir komisyon alır.

Seçilen yetkili değişebilir (oy, itibara dayalıdır ve hangi yetkilinin en iyi performansı sergilediğine bağlı olarak değişebilir) Bu da teoride hem ağın güvenliği hem de kullanıcılarının ödülleri için en iyi sonucu sağlar.

Tüm süreç boyunca kullanıcıların coin’leri, kripto cüzdanından ayrılmaz. Bunlar yetkiliye taahhüt edilse de kullanıcının kripto cüzdanında kalır.

Bağlama / Çözme Dönemi

Süreci ne kadar iyi anlarsanız anlayın, staking’in basit bir “açma ve kapama” anahtarı yoktur. Coin’lerinizi stake etme sürecinin başı ve sonu, geçiş dönemleri tarafından belirlenir. Bu dönemler “bağlama” ve “çözme” dönemi olarak da bilinir.

• Bağlama Dönemi

Bağlama dönemi, ağa kriptonuzu stake etmek istediğinizi söylediğiniz ve bu isteğinizi başlatmak için beklediğiniz süreçtir. Bu dönem zarfında coin’leriniz ile hiçbir ödül kazanmazsınız. Bu sadece stake etme niyetinizi başlatır. Bu bağlama döneminin süresi, ağdan ağa değişiklik gösterir.

• Çözme Dönemi

Benzer bir şekilde, coin’lerinizin staking’ini iptal etmek istediğinizde bir “çözme dönemine” tabi olursunuz. Burada ağa, coin’lerinizin protokoldeki staking’ini iptal etmek ve bunlara yönelik tam otonomluğu geri kazanmak istediğinizi söylersiniz. Bu da yine her bir ağ tarafından ayrı olarak belirlenen bir dönemdir ve kullanıcılar bu süre zarfında ödül kazanmaz.

Stake etmeye başlamadan önce bir ağdaki bağlama ve çözme dönemlerini bilmek gerekir. Bunlar, hem coin’lerinizin taahhüt edileceği minimum süreyi hem de coin’lerinizin ne kadar bir süre boyunca ödül kazandıracağını belirler.

Farklı ağların farklı bağlama ve çözme dönemleri vardır. Coin’lerinizi belirli bir blok zincirinde stake etmeyi düşündüğünüzde bu bilgileri edinmeniz gerekir.

Ethereum’un Çıkış İşlemi Sırası (Geliştirme Aşamasında)

Bu makaleyi yazdığımız sırada Ethereum, staking imkânı sunan varlıklar arasında bir anomali durumunda çünkü bu ağa stake edilen coin’ler için geri çekme özelliği henüz etkinleştirilmedi. Ethereum’un hisse ispatına geçişiyle birlikte bu protokole varlıklarını stake edenler, yükseltme tamamlandığında gelecek olan geri çekme özelliği eklenene kadar stake etmeyi durduramayacaktır. Bunun, çözme döneminin duyurulduğu 2023 Mart ayındaki Shanghai Yükseltmesi ile birlikte gerçekleşmesi beklenmektedir. Dolayısıyla da bu, kullanıcıların kilitli Ethereum’larını stake etmeyi durdurabilecekleri tarihtir.

Staking As a Service (SaaS)

Staking as a service (hizmet olarak staking), genellikle kripto borsaları gibi merkezî kurumlar tarafından sunulur. Özetle, sürecin mekaniklerine dair hiçbir bilgisi olmayanlar da dâhil olmak üzere herkesin, staking’in sunduğu pasif gelir elde etme imkânına erişmesini sağlar. Bu çoğunlukla bir full node (tam düğüm) çalıştırma zahmetinden kurtulmak için yapılır.

Üçüncü taraf staking sağlayıcısı, genellikle bir aylık ücret karşılığında sizin adınıza bir doğrulayıcı node’unu çalıştırır. Bu doğrulayıcı ile coin “stake etmek” ve ödüller kazanmaya başlamak için kullanıcıların, coin’lerini ilgili staking cüzdanına yatırması gerekir. Diğer bir deyişle, bu coin’lerin kontrolü artık kullanıcıda olmaz.

Kısacası, tek avantajı kullanım kolaylığıdır. Kullanıcıların coin’lerini bir cüzdana göndermek dışında hiçbir teknik bilgiye sahip olmaları gerekmez. Dezavantajı ise stake ettiğiniz coin’lerinizin self-custody’sini (bireysel kontrolünü) kaybedersiniz.

Staking Havuzu

Staking havuzu; bir grup kullanıcının, bir doğrulayıcı node’unu etkinleştirmek için gereken eşiğe ulaşmak üzere kriptolarını bir havuzda birleştirmeleridir. RocketPool mini node’ları, buna harika bir örnektir.

Söz konusu node yeni bir işlem blokunu doğruladığında ödül, havuzdaki kullanıcılar arasında bulundukları katkı oranına göre paylaştırılır. Böylece staking işlemi, bireylerin bir node’u çalıştırmak için kayda değer miktardaki başlangıç eşiğini karşılaması yerine bir protokol aracılığıyla kolektif bir şekilde yapılır ve daha fazla kişinin staking seçeneğine erişebilmesini sağlar.

Staking havuzu kullanıcıları için büyük bir avantaj daha sağlar; coin’ler cüzdanınızdan ayrılmadan bir havuza taahhüt edilebilir. Bir staking havuzu kullanmak, stake ederken bile kriptolarınız üzerinde tam kontrol sahip olma imkânından faydalanmanızı sağlar.

Liquid Staking

Bildiğiniz gibi coin’lerinizi stake etmek, bunları belirli bir ağa veya protokole taahhüt etmeniz anlamına gelmektedir. Bu süre zarfında bu coin’leri alım satım gibi başka işlemler için kullanamazsınız çünkü coin’ler “liquid” yani likit değildir.

Lido ve Frax Finance gibi liquid staking platformları buna bir alternatif sunar. Bunlar, staking katılımcılarına stake ettikleri coin’ler için birleştirilebilir bir “dekont” sunar. Bu dekont, stake edilen coin’lerin token’laştırılmış bir temsilidir. DeFi sistemindeki diğer yerlerde alım satım için veya teminat olarak kullanılabilir.

Kısacası liquid staking, staking ödüllerinden faydalanmanızı sağlar. Bu arada da stake ettiğiniz coin’lerin size sunabileceği diğer fırsatları kaçırmazsınız.

Staking ödülleri

Staking ödülleri, bir ağa doğrudan stake ettikleri coin’ler veya bir staking havuzuna sağladıkları coin’ler için kişilere ödenen teşviktir.

Doğrudan bir doğrulayıcı işlevi görüyorsanız kazanacağınız staking ödüllerinin miktarı, ağ tarafından belirlenir. Sadece bir staking havuzuna katkıda bulunuyorsanız beklenen ödüller protokol tarafından belirlenir ve stake etmeye başlamadan önce netleştirilir.

APY

APY veya yıllık getiri yüzdesi, stake ettiğiniz kripto ile kazanacağınız faiz oranını ifade etmek için kullanılan bir terimdir.

Bileşik faizi de hesaba katan etkili yıllık faiz getirisidir. Diğer bir deyişle, APY, hem başlangıçta stake ettiğiniz miktar hem de bu miktar ile elde ettiğiniz faiz üzerinden faiz getirisi elde edeceğiniz anlamına gelir. Bu da bileşik faiz olarak bilinir.

Bu nedenle kullanıcılar bileşik faizi çoğunlukla “sürekli verilen hediye” olarak tanımlar.

APR

APR, staking ödüllerini ifade etmek için kullanıldığını görebileceğiniz bir diğer ölçü birimidir. Bu ölçümün en belirleyici özelliği, zaman içindeki faizin hesaplanmasıdır. Bu oran sadece stake edilen miktar için geçerlidir ve zaman içinde o miktar üzerinden kazanılan faiz bileştirilmez.

10.000 USD değerindeki kriptonuzu üç yıllığına stake ettiğinizi ve bunun %5 APR getirisi olduğunu varsayalım.

Her yıl, başlangıçta stake edilen 10.000 ABD dolarından %5 getiri elde edersiniz. Bu getiri, sadece başlangıçtaki miktara dayalı olarak elde edilir ve başlangıçtan beri tahakkuk eden faize getiri işlemez.

Slashing

Slashing, node’un kötü bir davranışı nedeniyle doğrulayıcının kilitli coin’lerinin bir kısmının kesintiye uğraması sürecidir. Kullanım dışı kalma, sıklıkla çevrim dışı olup sırası geldiğinde blokları imzalayamama ve çifte imzalama gibi kusurlar, kesinti yapılmasına neden olabilen davranış türleri arasında yer alır.

Böyle durumlarda ağ, doğrulayıcının başlangıçta kilitlediği kriptonun bir kısmını düşerek (kesinti yaparak) doğrulayıcı node’unu cezalandırır. Bu şekilde blok zinciri, doğrulayıcı ağını iyi davranışlar sergilemeye teşvik eder, çünkü mantıken doğrulayıcılar stake’lerini kaybetmek istemez.

Slashing, hisse ispatı protokollerinin önemli bir parçasıdır. Bir teminat işlevi görerek doğrulayıcıların düzgün davranmalarını sağlar ve bir bütün olarak ağın sorunsuz bir şekilde çalışmasını garanti eder.

Çalışmama Süresi

Staking bağlamında çalışmama süresi, bir doğrulayıcı node’unun çevrim içi olmadığı ve işlemleri doğrulmak için kullanılamaz hâlde olduğu süre anlamına gelir. Bu, bir node’un kapalı veya ağ ile bağlantısının kopuk olduğu anlamına gelebilir. Ayrıca yazılım veya donanım arızaları gibi daha ciddi sorunlar anlamına da gelebilir.

Her iki durumda da bir node, uzun bir süre boyunca ağa hizmet veremeyecek şekilde kullanım dışı kalırsa buna kesinti denir ve normal şartlarda ağ bunu bir ihlal olarak kabul eder.

Artık Stake Etmeye Hazırsınız

Gittikçe daha fazla insanın kripto paralarla ve bunların sunduğu yeni fırsatlarla ilgilenmesiyle birlikte önemli kavramların öğrenilmesini sağlayacak eğitim materyallerine yönelik talep de artmaktadır.

Hâlâ gelişim aşamasında bulunan kripto dünyasında bilgi güçtür. Artık staking ile ilgili teknik jargonlar hakkında kısa bir eğitim aldığınıza göre arenaya kendi başınıza girmeye hazırsınız. Unutmayın! Coin’leriniz ve token’larınız ile ne yaparsanız yapın, kripto güvenliği her zaman 1 numaralı önceliğiniz olmalıdır.

Bilgi güçtür.