Pump and Dump Nedir?

Yazan: Lipsa Das

Kripto piyasası son birkaç yılda birçok bireysel ve kurumsal yatırımcının ilgisini çekmiştir. Ancak bu durum, kazançlı fırsatları ve görece mevzuat eksikliğini değerlendirmek isteyen dolandırıcıların sayısının artmasına da yol açmıştır. Kripto dolandırıcılıkları gizlenmiş mayınlar gibi her yerde karşınıza çıkabilir; bir yanlış adımınızda paranızı tekrar göremeyebilirsiniz! Ancak tüm dolandırıcılıklar aynı değildir; bazı aldatmacalar çok barizken bazıları ise çok daha gizli bir manipülasyon oyunu oynar.

Pump and dump dolandırıcılıkları, saçmalık derecesinde yüksek getiriler vadeden bir kripto dolandırıcılığı türüdür. Bu dolandırıcılar, mağdurları tuzağa düşürmek için psikolojiden yararlanır ve hızla zengin olacakları vaadiyle insanların duygularıyla oynar. Mağdurlar genellikle fırsatı kaçırma korkusu (FOMO) ile tuzağa düşer.

Kripto ve tehlikeleri hakkında ne kadar çok bilgi edinirseniz bu dolandırıcılıkların mağduru olma ihtimaliniz de o kadar azalır. Bu makalede pump and dump dolandırıcılıklarının nasıl işlediğini, bariz ve pek de bariz olmayan tehlike işaretlerini ve arada kalan her şeyi nasıl fark edebileceğinizi öğreneceksiniz.

Kriptoda Pump and Dump Nedir?

Kriptoda pump and dump, suçluların yüksek miktarda altcoin oluşturup veya elde edip token fiyatını sahte bir şekilde şişirmek (pump) için tanıtımını yaptıkları ve bunları olup bitenden habersiz yatırımcılara satarak (dump) para kazandıkları bir piyasa manipülasyonu dolandırıcılığıdır.

Suçlular, token’larını dump ettiklerinde arz artar ve fiyat düşer. Varlıkların büyük bir kısmının neredeyse hiçbir değeri olmadığından, dolandırıcılar ellerindekileri sattıktan sonra token’ın fiyatı bir daha toparlanamaz. Diğer bir deyişle, masum yatırımcılar neredeyse hiçbir değeri olmayan token’larla çaresiz bir şekilde kalakalırken dolandırıcılar da elde ettikleri ganimeti sayar.

Pump and Dump Nedir?

Pump and dump dolandırıcılıkları kriptoya özel değildir; kökeni geleneksel finansa dayanır ve 18. yüzyılın başlarındaki South Sea Balonu olayına kadar uzanan bir geçmişi vardır. Büyük Britanya kralı I. George bile pump aşaması sırasında South Sea Şirketinin hisselerini satın almıştır. 1720’de şirketin hisseleri çöktüğünde bu durumdan etkilenen mağdurlar arasında Isaac Newton, Kraliyet Cemiyeti ve zenginiyle fakiriyle sayısız yatırımcı yer almıştır.

Pump and dump dolandırıcıları zaman içinde evrim geçirmiştir. "Para Avcısı" (The Wolf of Wall Street) filminin baş karakteri Jordan Belfort, Straton Oakmont aracı kurumundan rastgele müşteri aramalarıyla düşük değerli hisselerde pump and dump yaptığı için hapse atılmıştır.

Mevzuatta boşlukların olduğu günümüzde kripto dolandırıcıları, yatırımcıları dolandırmak için interneti ve anonimliği kullanmaktadır. Chainalysis verilerine göre, 2022’de piyasaya sürülen tüm yeni token’ların %24’ü, bir pump and dump dolandırıcılığı olma belirtileri göstermiştir. Yatırımcılar bu pump and dump token’larını satın almak için 4,2 milyar dolar harcamış ve dolandırıcılar da 30 milyon doları cebe indirmiştir.

Kriptoda Pump and Dump Süreci Nasıl İşler?

Artık pump and dump dolandırıcılığının ne olduğuna dair bir fikriniz olduğuna göre şimdi de sürecin işleyişine bakalım. Bunları da öğrendikten sonra projelerdeki tehlike işaretlerini kolayca görüp pump and dump’a maruz kalmamayı başarabilirsiniz.

Lansman Öncesi Safha

Pump and dump dolandırıcılıkları, görece değersiz bir token için yapılan pazarlama faaliyetlerine dayalıdır. En önemli şey hype’tır (heyecan); hype ne kadar yüksek olursa o kadar fazla yatırımcı satın alır ve dolandırıcıların ceplerini doldurur.

Bu FOMO hissini genellikle X (eski adıyla Twitter), Discord ve Telegram gibi platformlar aracılığıyla oluştururlar. Nerede yeterince bilgi sahibi olmayan hedef alınabilecek kişiler varsa dolandırıcılar oraya saldırır.

Esas itibarıyla pump and dump’çılar, ilk alıcı tabanını oluşturmak için izin listesi ve ön satış gibi taktikleri kullanır.

Bazen beyaz liste olarak da adlandırılan izin listeleri, belirli katılımcılara erken erişim ve çoğunlukla ek ayrıcalıklar verir. Ne yazık ki dolandırıcılar bunları kullanarak özel bir fırsattan yararlanıyormuş gibi hissetmenizi sağlarlar. Size herkesten önce yatırım yapabileceğiniz eşsiz bir fırsat fikrini satarlar.

İzin listesindeyseniz genellikle bir coin’i veya token’ı bir ön satışta herkesten önce satın alabilirsiniz. Bazen projeye katılmaya daha da ikna olmanız için bir indirim bile alırsınız. Ancak bundan sonra her şey alaşağı olur.

Lansmanı

Lansmana kadar ve hatta sonrasında bile dolandırıcılar projeye daha fazla potansiyel kurban çekmek için shill’leme yapan kişileri kullanır. Kripto para shill’leme, bir token’ın veya coin’in algılanan değerini artırmak için genellikle sosyal medyada çok sayıda takipçisi olan veya itibar ve otorite sahibi kişiler tarafından bu token’ların veya coin’lerin tanıtılmasını ifade eder.

Shill’leme yapanlar, aciliyet ve heyecan hissi yaratmak için FOMO’yu kullanır. Size şöyle derler, "İzin listesine giremediniz ve ön satışı kaçırdınız mı? Henüz fiyatı yükselmemişken katılıp daha sonra milyonlar kazanmak için son bir fırsatınız daha var." Mağdurlar sahte heyecana aldanarak kendilerini dolandırıcılar için shill’leme yaparken bulur.

Pump

Bir sonraki aşama pump’tır. Bu, talihsiz mağdurlar listesinin çoktan alım yapmaya başladığı anlamına gelir ve bu da varlığın fiyatının birden fırlamasına neden olur. Bu aşamada ön satışı kaçıranlar çoğunlukla fırsatı kaçırdıkları hissine kapılır. Ancak asıl hataya burada düşülür. Geç kalan yatırımcılar yüksek fiyatlara satın aldıkça fiyat daha da yükseğe tırmanır. Ve bu da ne yazık ki dolandırıcıların tam olarak planladığı şeydir.

Dump

Token fiyatı dolandırıcıların yeterince kazançlı olduğunu düşündüğü bir seviyeye ulaştığında, koordinasyon içinde hareket ederek ellerindeki token’ları eş zamanlı bir şekilde dump’larlar. Bu devasa satış dalgası, token’ın arzının talebi fazlasıyla aşmasına ve dolayısıyla da fiyatının dibe çökmesine neden olur. Bu durum da yatırımcılar arasında panik yaratarak onların da aceleyle satmasına neden olur. Ancak onlar için her şey çok geçtir: Token’ları değersizdir. Token’ın likiditesi tamamen tükenir ve dolandırıcılar devasa bir kazanç elde ederken talihsiz yatırımcıların ellerinde ise satamadıkları değersiz dijital varlıklar kalır.

Pump and Dump Nasıl Tespit Edilir: Başlıca Tehlike İşaretleri

Şimdi de pump and dump operasyonlarının alametifarikası olan tehlike işaretlerini nasıl görebileceğinizden bahsedelim. Bu işaretleri tespit etmek için derin teknik bilgilere ihtiyacınız yoktur, dikkatli olmanız yeterlidir. Bir de eğer bir yatırım fırsatı gerçek olamayacak kadar iyiyse bunun muhtemelen bir dolandırıcılık olduğunu unutmamanız gerekir.

Dağılım

Bir projeyi araştırırken token’ın nasıl ve nerede tahsis edildiğini öğrenin. Açıklamak gerekirse, bir varlığın potansiyel değeri hakkında spekülasyonda bulunabilmek için piyasaya sürülecek varlıkların toplam sayısını ve bunların nereye gidebileceğini bilmeniz gerekir.

Neticede token’larının çoğunu tek bir merkezî birime tahsis eden bir varlığı satın almak istemezsiniz, değil mi? Böyle bir durum söz konusu olduğunda, bu merkezî güç tüm varlıklarını aynı anda satarak fiyatın dibe çökmesini sağlayabilir. Dolayısıyla da satın almadan önce her zaman varlığın tahsis planına göz atmalısınız. Dikkat etmeniz gereken hususlardan bazıları şunlardır:

1. Tüm tahsis ayrıntılarını içeren plan
2. Kurucuların veya katkıda bulunanların toplam varlık sayısının önemli bir kısmına sahip olup olmadıkları.
3. Projenin içinde yer alanlar için vesting dönemleri ve emanet.

Tüm token’ların tam olarak nerede olduğunu görmek için Etherscan gibi blok tarayıcıları kullanarak iddia edilenleri on-chain (zincir içindeki) durumla karşılaştırabilirsiniz. Elbette tahsis sorunun sadece bir bölümüdür. Her bir kripto projesinin kurucularının kim oldukları da önemlidir.

Kurucuların İtibarı

Projenin kurucularının itibarı, token’ın meşruluğu ve güvenilirliği hakkında epey fikir verir. Şunlara benzer soruların yanıtlarını arayın:

• Kurucular kimlikleri ve geçmiş projeleri hakkında şeffaf mı?
• Kurucuların daha önce herhangi bir dolandırıcılıkla veya tartışmalı bir olayla bağlantısı olmuş mu?
• Kurucuların meşru, başarılı projeler oluşturma geçmişleri var mı?
• Kurucuların sosyal medya profilleri ve internetteki faaliyetleri tutarlı ve itibarlı mi?

Bu gibi sorular gizli tehlike işaretlerini keşfetmenize yardımcı olabilir. Kısacası, kötü amaçlı kişiler nadiren tek bir kez saldırır. Yani bir kurucunun kirli çamaşırları varsa bu kişinin gelecekteki projelerinden uzak durmak yerinde olur.

Şüpheli Sosyal Medya

Projenin sosyal medya etkinliğini izleyerek pump and dump’a dair bariz işaretlerden bazılarını tespit edebilirsiniz.

İlk olarak, birçok pump and dump projesinin sosyal medya gönderileri yoruma kapalı olabilir. Genellikle bu, olumsuz geri bildirimleri önlemek ve soru sorulmaması içindir. Meşru projeler genellikle geri bildirimleri ve etkileşimleri teşvik ettiğinden, bu dolandırıcılıkları tespit etmek için çok iyi bir yöntemdir.

Bunun dışında şişirilmiş takipçi veya beğeni/görüntülenme sayıları ile karşılaşabilirsiniz. Gönderilerdeki etkileşimler genelde takipçi sayısıyla orantılı değilse muhtemelen sahte etkileşimler söz konusudur. Ayrıca projenin gönderilerini beğenen ve bunlara yorum yapan hesaplara bakarak bunların gerçek olup olmadığını öğrenmeye çalışabilirsiniz.

Son olarak da şüpheli etkinlikler olup olmadığını görmek için projenin Discord sunucusunu kontrol etmek de iyi bir yöntemdir. Birçok pump and dump projesinin Discord sunucusu, memnun olmayan topluluk üyeleri veya botlar ile doludur. Çok fazla bot olması, samimi tartışmaların olmaması veya çok sayıda şikâyet olması endişelenmenize yol açabilecek durumlardır.

Pump and Dump’lar Yasal mı?

Borsada pump and dump uygulamaları, menkul kıymetler yasaları tarafından yasaklandığı ABD ve AB de dâhil dünyanın bazı yerlerinde yasa dışıdır. Bununla beraber, kripto dolandırıcıları yetkililerden kaçmak için anonimliği kullanır ve kripto dünyanın çoğu yerinde hâlâ mevzuatta kesin hükümlerin olmadığı bir alandır.

Bir yatırımcı olarak yatırım kararları alırken hislerinizi ve FOMO’yu değil, verileri ve mantığınızı kullanmayı unutmamalısınız. Duygularınızın yatırım kararlarınıza yön vermesine izin verdiğinizde, kendinizi pump and dump dolandırıcılıkları gibi tuzakların içinde bulursunuz.

Pump and Dump’lardan Kaçınmak: Güvende Kalmanın Tek Yolu

Pump and Dump uygulamaları yeni bir şey değildir, ancak yeni teknolojilerin yardımıyla çok daha kurnaz ve zor tespit edilebilir bir hâle gelmektedir. Yeni edindiğiniz analiz becerilerinizi kullanarak ve en son dolandırıcılıklardan haberdar olarak onlardan kaçınabilirsiniz, fakat yapabileceğiniz başka şeyler de vardır.

Açıklamak gerekirse, Ledger Ekosistemi kötü amaçlı kişilere karşı daha donanımlı olmanızı sağlayabilir. Ledger Live’da 5.500’den fazla coin’e ve tokan’a erişebilirsiniz. Ayrıca tüm varlıklarınızı kolayca tek bir yerden yönetebilir ve takip edebilirsiniz. Böylece birçok hesabın ayrıntılarının kaydını tutmak zorunda kalmazsınız. Dahası, Ledger Live’ın Keşfet bölümünde yer alan tüm uygulamalar ve hizmetler bir şeffaf imzalama eklentisinden yararlanır. Böylece, Ledger Live aracılığıyla haricî bir platformla etkileşime geçtiğinizde, imzaladığınız işlemleri her zaman insan tarafından okunabilir bir şekilde görebilir ve güvenilir ekranınızda işlem ayrıntılarını okuyarak güvenle imzalayabilirsiniz.

Daha neyi bekliyorsunuz? Ledger Live’ı indirin, Ledger Cihazınızı bağlayın ve güvende olduğunuzu bilmenin sağladığı rahatlıkla Web3’ü keşfetmeye başlayın.